Harp یک ساز مثلثی شکل است که رشته سیم‌های آن به صورت عمودی بر روی صفحه صدا فرود آمده‌اند. این شکل قرارگیری تارها اصلی‌ترین تفاوت چنگ با دیگر سارها می‌باشد. اگر شما هم از نواختن هارپ لذت می‌برید و صدای این ساز قدیمی زهی – زخمه‌ای را دوست دارید، حتماً این مطلب از آموزشگاه موسیقی دادآفرین را جهت آشنایی با تاریخچه ساز چنگ مطالعه نمایید.
آشنایی با تاریخچه ساز چنگ
Harp یا چنگ یکی از سازهای قدیمی است و تاریخچه‌ای طولانی دارد. برخی از افراد بر این باور هستند که نخستین نسخه این ساز مثلثی شکل در دوران تمدن سومریان در منطقه پارس (ایران امروزی) ساخته شده است. اگر این مطلب صحت داشته باشد؛ یعنی قدمت این ساز 4 هزار ساله است.
تصاویری از مصر و بین‌النهرین مربوط به سازی که نوازندگان آن را به‌صورت ایستاده می‌نواختند وجود دارد که به 3 هزار سال قبل از میلاد برمی‌گردد احتمالاً این ساز همان چنگ بوده است. باتوجه‌به مطالب می‌توان به‌یقین گفت که چنگ جزو سازهای قدیمی دنیا می‌باشد.
البته چنگ در طول تاریخ دچار تحولات و تغییرات زیادی شده است. مثلاً چنگ به شکل افقی در اواخر سال 800 میلادی در هند به تصویر کشیده شده است یا در گذر زمان قاب چوبی بزرگ این ساز دچار تغییراتی شده و به شکل کوچک‌تر و قابل حمل در آمده است. همچنین تفاوت‌های فرهنگی سرزمین‌هایی که از این ساز استفاده می‌کردند نیز چنگ را دچار تحولاتی نمود به طوری که ساز چنگ کوروشی که در ایران استفاده می‌شد با چنگ ویراج که مختص ایرلند بود از لحاظ ویژگی‌ها و نوع صدا بایکدیگر متفاوت بودند.
چنگ از قدیم‌الایام در جشن‌ها، مراسم شعرخوانی، تئاتر و مراسم مذهبی مورد استفاده قرار می‌گرفت. در قرون‌وسطی، این ساز بیشتر در دربارهای سلطنتی و کلیساها کاربرد داشت. در این عصر به‌تدریج شکل ظاهر چنگ تغییر پیدا کرد و مثلثی شکل شد. همچنین تعداد رشته‌های آن افزایش پیدا کرد.
در دوران رنسانس چنگ پدالی اختراع شد. با این نوع چنگ نوازنده می‌توانست به‌سرعت تن‌های رشته‌ها را تغییر دهد و به همین دلیل آثار مهمی از موسیقی کلاسیک از آن دوران به‌جامانده است و درنهایت در قرن 19 و 20، چنگ پدالی به تکامل رسید. آشنایی با تاریخچه ساز چنگ را با معرفی انواع چنگ ادامه می‌دهیم.
انواع ساز چنگ و کاربردهای آن
معمولاً چارچوب چنگ مثلثی شکل می‌باشد ضلع بالایی خطی منحنی دار است که سیم‌ها بر روی آن ثابت می‌شوند، ضلع عقبی جعبه تقویت‌کننده صدا و ضلع جلویی مانند ستون نگهدارنده دو ضلع دیگر است. تعداد رشته‌های استفاده شده در این ساز بین 22 تا 47 عدد متغیر است و جنس آنها می‌تواند از روده گوسفند، نایلون و فولاد تهیه شده باشد. هر سیم یک صوت را تولید می‌کند. ازاین‌رو ساز چنگ دارای انواع مختلفی است که در ادامه به ویژگی‌های برخی از آنها اشاره خواهیم نمود.
- چنگ کلاسیک: این نوع چنگ معمولاً دارای ۴ تا ۴۶ سیم است و در موسیقی کلاسیک غربی استفاده می‌شود. چنگ کلاسیک به دو نوع بزرگ و کوچک تقسیم می‌شود.
- چنگ ایرانی: این ساز در موسیقی سنتی ایرانی کاربرد دارد و معمولاً دارای ۷ یا ۱۰ سیم است و صدای خاص و دلنشینی تولید می‌کند.
- چنگ افریقایی: در برخی از فرهنگ‌های افریقایی، چنگ‌هایی با طراحی و ساختار متفاوت وجود دارد که معمولاً از مواد طبیعی ساخته می‌شوند و در مراسم و جشن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- چنگ پدالی: اغلب از این نوع چنگ در ارکسترسمفونیک استفاده می‌شود؛ زیرا دارای پدالی است که می‌توان به‌وسیله آن تن‌ها را سریع‌تر تعویض نمود.
- چنگ هندی (سیتار): هرچند سیتار به‌عنوان یک ساز مستقل شناخته می‌شود، اما برخی از ویژگی‌های چنگ را نیز دارد. این ساز دارای سیم‌های زیاد و صدای غنی است و در موسیقی کلاسیک هندی کاربرد دارد.
- چنگ مدرن: این نوع چنگ به شکل‌های جدیدتر و طراحی‌های مدرن ساخته می‌شود و ممکن است در سبک‌های مختلف موسیقی معاصر استفاده شود.
- چنگ لوزی: در این نوع ساز از اهرم‌های خاصی برای تغییر تن رشته‌ها استفاده می‌شود. چنگ لوزی در موسیقی فولکلوریک و سنتی جایگاه ویژه‌ای دارد.
سخن آخر
در مقاله ساز آشنایی با تاریخچه ساز چنگ سعی کردیم شما را با قدمت این ساز آشنا کنیم. این ساز باتوجه‌به نوع و ساختار خود، در فرهنگ‌ها و سبک‌های مختلف موسیقی نقش مهمی ایفا می‌کند. نوازندگی چنگ شباهت زیادی به پیانو دارد. صدای دلنشین، طنین شفاف و گرم این ساز باعث شده تا محبوبیت زیادی در بین هنرمندان پیدا کند. اما آموزش چنگ بسیار آسان است و هنرجویان مبتدی که آشنایی با موسیقی ندارند نیز می‌توانند این ساز را به‌راحتی و در مدت‌زمان محدودی بیاموزند.
.
