آکاردئون یکی از جذاب‌ترین و پرانرژی‌ترین سازهای بادی‌ـ‌کلیددار است که صدای آن یادآور موسیقی محلی، جشن‌ها و فضای گرم اجتماعی است. با صدایی متنوع، دینامیک بالا و قابلیت اجرای همزمان ملودی و آکورد، آکاردئون جایگاهی منحصربه‌فرد در موسیقی فولکلور، جاز، کلاسیک و پاپ یافته است. در این مقاله از آموزشگاه موسیقی دادآفرین قصد داریم ضمن معرفی ساز آکاردئون شما را با نحوه نواختن و ویژگیهای صوتی این ساز آشنا نماییم.
تاریخچه آکاردئون
اختراع آکاردئون (accordion) به اوایل قرن ۱۹ میلادی باز می‌گردد. نخستین مدل آن در سال ۱۸۲۲ توسط کریستیان فریدریش لودویگ بوشمان در آلمان ساخته شد در آن زمان به این ساز eoline می گفتند. در سال 1829 شخصی به نام وتستون سازی به نام concertina را اختراع نمود که نوعی آکاردئون کوچک بود وی در سال 1831 ساز دیگری به نام flutina ساخت. آکاردئون‌های امروزی ترکیبی از این دو ساز هستند. پس از آن این ساز در کشورهای اروپایی به‌ویژه در فرانسه، ایتالیا، روسیه و کشورهای بالکان بسیار محبوب شد.
در قرن ۲۰، آکاردئون به قاره‌های دیگر نیز راه یافت، به‌ویژه در آمریکای لاتین سبک‌هایی چون تانگو آرژانتینی و موسیقی تِخانو (Tex-Mex) شدیداً تحت تأثیر آن قرار گرفتند.
معرفی ساز آکاردئون: ساختار و بخش‌های اصلی
آکاردئون ساز بادی ـ قمیشی است که به دلیل داشتن مزایایی چون اجرای همزمان ملودی و همراهی (باس و آکورد)، قابل حمل بودن نسبت به سازهای کلاویه‌دار دیگر و تنوع سبک و کاربرد از محبوبیت زیادی برخوردار می‌باشد. این ساز از سه بخش اصلی تشکیل شده است که عبارتند از:
صفحه کلید سمت راست :(Melody Keyboard) برای نواختن ملودی با دست راست. این صفحه می‌تواند پیانویی (شبیه کلیدهای پیانو) یا دکمه‌ای باشد.
بدنه مرکزی با فانوسک : (Bellows) بخش انعطاف‌پذیر آکاردئون است که با باز و بسته شدن، هوا را از میان قمیش‌ها عبور می‌دهد و تولید صدا می‌کند.
صفحه باس یا آکورد : (Bass Keyboard) برای تولید آکوردها و صداهای باس با دست چپ؛ معمولاً به صورت دکمه‌ای است.
درون آکاردئون مجموعه‌ای از قمیش‌های فلزی قرار دارد که با عبور هوا به لرزش درمی‌آیند و صدا تولید می‌کنند. در ادامه معرفی ساز آکاردئون شما را با انواع آن آشنا خواهیم کرد.
انواع آکاردئون
آکاردئون‌ها از لحاظ تنظیمات به چند نوع تقسیم می‌شوند که بسته به سبک موسیقی و منطقه جغرافیایی مورد استفاده قرار می‌گیرند. مهمترین تفاوت بین انواع مختلف آکاردئون در تنظیمات دست راست آنها است. ویژگی های انواع مختلف این ساز عبارتند از:
- آکاردئون پیانویی :(Piano Accordion)سمت راست ساز دارای کلیدهایی شبیه پیانو است. این نوع در غرب بیشتر رواج دارد.
- آکاردئون دکمه‌ای :(Button Accordion)در سمت راست به جای کلیدهای پیانو، دکمه‌هایی برای تولید نت‌ها وجود دارد. این مدل در موسیقی سنتی روسیه، فرانسه و بالکان رایج‌تر است.
- کنسرتینا :(Concertina)نوعی آکاردئون کوچک‌تر با دکمه‌هایی در دو طرف؛ بیشتر در موسیقی ایرلندی و انگلیسی کاربرد دارد.
- بایان :(Bayan)گونه‌ای پیشرفته از آکاردئون دکمه‌ای روسی با امکانات صوتی گسترده‌تر می باشد.
نحوه نواختن آکاردئون
نوازنده آکاردئون باید هر دو دست خود را به‌طور مستقل به‌کار گیرد. دست راست برای نواختن ملودی یا تکنوازی و دست چپ برای ایجاد آکوردها، صداهای باس و ریتمیک کردن موسیقی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در همین حال، فانوسک (Bellows) باید با هماهنگی کامل باز و بسته شود تا جریان هوا کنترل گردد و شدت یا نرمی صدا تنظیم شود. کنترل فانوسک، همانند نفس کشیدن برای یک خواننده است که بخش مهمی از بیان موسیقایی در آکاردئون محسوب می‌شود. ویژگیهای صوتی آکاردئون عبارتند از:
- چندآوایی: آکاردئون می‌تواند همزمان چند نت بنوازد (آکورد و ملودی).
- تنوع دینامیک :با تغییر فشار فانوسک می‌توان حجم و شدت صدا را کنترل کرد.
- غنای رنگ صوتی: برخی آکاردئون‌ها دارای رجیسترهای مختلف هستند که صدا را شبیه سازهای دیگر (مانند ارگ یا باندونئون) می‌کنند.
نقش آکاردئون در موسیقی جهان
معرفی ساز آکاردئون را با نقش این ساز در موسیقی جهان ادامه می دهیم. آکاردئون در بسیاری از سبک‌های موسیقی جایگاه ویژه‌ای دارد:
- موسیقی فولکلور: در کشورهای فرانسه والس (Musette)، ایرلند، ایتالیا، روسیه، آرژانتین (تانگو)، مکزیک و کشورهای بالکان.
- جاز و بلوز: آکاردئون در جَز فرانسوی و سبک‌هایی چون جَز منوش (Gypsy Jazz) استفاده می‌شود.
- موسیقی کلاسیک :برخی آهنگسازان مدرن قطعاتی برای آکاردئون نوشته‌اند.
- موسیقی پاپ و راک :در آثار برخی هنرمندان نوآور به‌ویژه در موسیقی لاتین.
- موسیقی ایرانی :اگرچه آکاردئون ساز بومی ایران نیست، اما در برخی سبک‌های محلی مثل موسیقی کردی، شمالی و جنوب ایران وارد شده و با سازهای سنتی ترکیب شده است.
نتیجه‌گیری
آکاردئون سازی پر از زندگی، تنوع و بیان هنری است. صدای آن می‌تواند هم غم‌انگیز و عمیق باشد، هم شاد و پرانرژی. این ساز نمادی از موسیقی مردم، فرهنگ‌های گوناگون، و انعطاف‌پذیری صوتی است. یادگیری آکاردئون فرصتی برای درک عمیق‌تر موسیقی، هماهنگی فیزیکی و خلاقیت موسیقایی است.
