سنتور از قدیمی‌ترین سازهای مضرابی است که صدایی زیبا و دلنشینی تولید می‌کند. شکل ظاهری این ساز، شبیه ذوزنقه می‌باشد که روی آن رشته‌های زیادی از جنس فلز قرار دارد. سنتور به دلیل پیچیدگی و دگرگونی نواهایش، از دیرباز در موسیقی کلاسیک ایرانی جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است. در این مطلب از آموزشگاه موسیقی دادآفرین قصد داریم به معرفی سنتور بپردازیم. بنابراین اگر علاقه‌مند به یادگیری این ساز هستید این مطلب را مطالعه کنید.
معرفی سنتور
سنتور یکی از سازهای زهی – ضربه‌ای قدیمی است که تاریخ و پیشینه‌ای کهن در فرهنگ موسیقیایی ایران دارد. پژوهشگران منشأ این ساز را به بابل و بین‌النهرین نسبت می‌دهند. در دوران صفویه سنتور به یکی از سازهای اصیل موسیقی ایرانی تبدیل شد و نوازندگان معروفی مانند “سید علی‌اکبر خان” و “ملا عبدالقادر مراغی” تکنیک‌ها و ردیف‌های جدیدی را برای نواختن آن ابداع کردند. همچنین در قرن اخیر استادان برجسته‌ای، مانند “فرامرز پایور”، “داریوش طلایی” و ” پرویز مشکاتیان” در ارتقای فنون نوازندگی این ساز سهم به سزایی داشته‌اند.
سنتور ظاهری ذوزنقه‌ای شکل دارد و در حالت استاندارد اندازه ضلع بزرگ آن 90 سانتی متر و ضلع بزرگ آن 35 سانت است. همچنین اضلاع مورب آن 37 سانتی متر و ارتفاع آن 8 الی 10 سانت در نظر گرفته می شود. جنس جعبه سنتور چوبی بوده و روی آن سیم‌هایی از جنس فلز بسته شده است. برای نواختن این ساز از دو عدد مضراب چوبی استفاده می شود. ساختار جعبه این ساز طوری طراحی شده است که صدای تولید شده از برخورد سیم و مضراب‌ها را تشدید می‌نماید. بر روی سطح سنتور سوراخ‌هایی به شکل گل تعبیه شده که منجر به نرمی، شفاف‌شدن و لطافت صدای تولید شده توسط آن می‌گردد.
ویژگی‌های سنتور
ساز سنتور علاوه بر تک‌نوازی در گروه نوازی نیز استفاده می‌شود و به دلیل تنوع و دامنه صوتی گسترده، در اجرای ردیف‌های موسیقی ایرانی کاربرد فراوان دارد. محدوده صدادهی سنتور در حدود 4 اکتاو است. در ادامه معرفی سنتور شما را با دیگر ویژگی‌های این ساز آشنا خواهیم کرد:
- جنس بدنه سنتور از چوب درختان گردو و افرا ساخته می‌شود.
- معمولاً تعداد رشته‌های سنتور 72 عدد می‌باشد که به دسته‌های چهارتایی یا سه تایی تقسیم می‌شوند. جنس این تارها از فولاد یا برنج هستند.
- خرک‌ها در سنتور وظیفه تنظیم و ایجاد نت‌ها را برعهده دارند. جایگاه این قطعه کوچک بین رشته‌ها می‌باشد.
- برای ملایم‌تر شدن صدای سنتور، انتهای مضراب‌ها با نمد پوشیده می‌شود.
- برای تطبیق این ساز با انواع مختلف موسیقی، می‌توان آن را در کوک‌های مختلفی تنظیم نمود.
- سنتور هم در گروه نوازی و هم تک‌نوازی کاربرد دارد و می‌توان تمام ردیف‌های موسیقی ایرانی را با آن اجرا نمود.
انواع سنتور
ساز سنتور به‌گونه‌ای مختلف در کشورهای شرق آسیا، خاورمیانه و حتی شرق اروپا با نام‌ها و شکل‌های متفاوتی وجود دارد. مثلاً سنتور عراقی دارای 24 یا 36 سیم می‌باشد و سنتورهای مدرن نیز تعداد سیم‌های بیشتری دارند و ساختار بدنه آنها متفاوت است. در ادامه به انواع سنتور و کاربردهای آن اشاره خواهیم نمود:
سل کوک: این نوع ساز، به‌گونه‌ای کوک می‌شود که نت پایه آن سل است. یعنی خرک سوم از پایین روی نت سل کوک می‌شود. این نوع سنتور را می توان در همراهی با سازهای دیگر نواخت.
لا کوک: در این نوع سنتور، خرک سوم از پایین روی نت لا کوک می‌شود و مابقی سیم‌ها یک پرده بالاتر کوک می‌گردند. این ساز برای هنرجویان مبتدی مناسب است.
کروماتیک: این نوع سنتور تمامی نت‌های کروماتیک را اجرا می‌کند و دارای 3.5 اکتاو صدا است. این ساز مناسب کسانی است که به دنبال اجرای موسیقی‌های غیرایرانی یا مدرن هستند. معرفی سنتور را با دو نوع خاص از این ساز ادامه می‌دهیم.
نه خرک: این ساز دارای 9 خرک در هر طرف است و دامنه صوتی گسترده‌ای دارد. سنتور نه خرک معمولاً برای اجرای ردیف‌های موسیقی سنتی ایرانی بسیار مناسب است.
ده خرک: این سنتور از 10 خرک تشکیل شده و دامنه صوتی بیشتری نسبت به سنتور نه خرک دارد. این ساز برای نوازندگانی که به دنبال تنوع صوتی بیشتری هستند مناسب می‌باشد.
کلام آخر
سنتور یکی از سازهایی خاصی است که در موسیقی سنتی ایرانی اهمیت ویژه‌ای دارد. صدای تولید شده توسط این ساز شفاف و طنین‌انداز است که به آن حالت روحانی و عرفانی می‌بخشد. نوازنده با این ساز می‌تواند تمام ردیف‌های موسیقی ایرانی را اجرا کند.
