دستگاه شور پراهمیت‌ترین و بزرگ‌ترین دستگاه در موسیقی ایرانی است. بسیاری از ترانه‌های بومی و محلی ایران با این دستگاه اجرا می‌شوند. به همین دلیل اغلب موسیقی‌دانان این دستگاه را مادر موسیقی ایران می‌دانند. اگر می‌خواهید بدانید دستگاه شور چیست؟ و با جزئیات آن آشنا شوید تا انتهای این مقاله از آموزشگاه داد1افرین همراه ما باشید.
اصطلاح دستگاه در موسیقی ایرانی
اصطلاح دستگاه در موسیقی ایرانی به معنای یک نظام موسیقایی کامل و منسجم است. در واقع، دستگاه شور در برگیرنده یک سیستم کامل و پیچیده است که شامل گام، ملودی، ریتم، تحریر، و جنبه‌های احساسی و روان‌شناختی می‌شود. آشنایی با دستگاه‌ها، کلید فهم و درک موسیقی ایرانی است. در ادامه به بررسی ویژگی‌های دستگاه می‌پردازیم:
گام: هر دستگاه، یک گام خاص با مجموعه‌ای از نت‌های اصلی و فرعی دارد. این نت‌ها، اساس ملودی و هارمونی موسیقی در آن دستگاه را تشکیل می‌دهند. به‌عبارت‌دیگر، دستگاه‌ها مانند گام‌های موسیقی غربی اما با ساختار و ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود هستند.
مقام: در موسیقی ایرانی، گاهی از اصطلاح «مقام» به جای دستگاه استفاده می‌شود، اما تفاوت‌های ظریفی بین این دو وجود دارد. مقام‌ها معمولاً زیرمجموعه‌های دستگاه‌ها هستند و تنوع و گستره‌ی کمتری نسبت به دستگاه‌ها دارند. گاهی هم مقام به عنوان نوعی از دستگاه در نظر گرفته می‌شود.
گوشه: هر دستگاه شامل چندین گوشه است. گوشه‌ها، بخش‌های مختلفی از یک دستگاه هستند که هر کدام دارای ملودی و ریتم خاص خود هستند. نوازنده‌ها با حرکت بین گوشه‌ها، تنوع و پویایی موسیقی را ایجاد می‌کنند. شور بیشترین و مفصل‌ترین گوشه‌ها را در بین دستگاه‌های دیگر موسیقی ایرانی دارد.
ردیف: به مجموعه‌ای از قطعات موسیقی ردیف می‌گویند که تمام دستگاه‌ها و گوشه‌های موسیقی ایرانی را در بر می‌گیرد. نوازندگان با تمرین و فراگیری ردیف، دانش و مهارت خود را در موسیقی ایرانی افزایش می‌دهند.
بررسی سایر ویژگی‌های دستگاه
ملودی: دستگاه‌ها دارای ملودی‌های خاص خود هستند که به وسیله‌ی گام، گوشه‌ها و نحوه‌ی اجرای آنها تعیین می‌شوند. این ملودی‌ها، هویت و شخصیت هر دستگاه را مشخص می‌کند.
ریتم: ریتم دستگاه شور چیست؟ هر دستگاه، ریتم‌ها و ضرب‌های خاص خود را دارد که در اجرای موسیقی آن دستگاه استفاده می‌شود.
تحریر: یکی از عناصر مهم موسیقی ایرانی تحریر است که شامل تزیینات ملودی می‌شود. هر دستگاه، تحریرهای خاص خود را دارد که به زیبایی و تنوع موسیقی آن دستگاه می‌افزایند.
جنبه‌های احساسی و روان‌شناختی: هر دستگاه، با یک سری احساسات و عواطف خاص مرتبط است. برای مثال، دستگاه شور، چیزی بین احساس شادی، شور و اندوه را به شنونده انتقال می‌دهد، درحالی‌که دستگاه ماهور، اغلب حالتی غمگین و اندوهناک را منتقل می‌کند.
دستگاه شور چیست؟
حال‌وهوای دستگاه شور طوری است که به دل می‌نشیند. آهنگ‌های نواخته شده با شور نه آن‌قدر غم‌انگیز و ملال‌آور است و نه آن‌قدر شادی‌آور و فرح‌بخش، بلکه چیزی میان این دو است. به همین دلیل بهترین آهنگ‌های بومی و محلی که در طول روز می‌شنوید با این دستگاه نواخته می‌شوند.
دستگاه شور یکی از پرکاربردترین دستگاه‌های موسیقی سنتی است. در شور ترکیبی از گوشه‌های مختلف دستگاه‌ها، مقامات و زیر شعبه‌های آن دیده و شنیده می‌شود. شاید به جرئت بتوان گفت که بخش بزرگی از قطعات موسیقی ایرانی مثل چهارمضراب‌ها، تصنیف‌ها و… بر اساس شور ساخته می‌شوند. از مهم‌ترین آوازهای اجرا شده با این دستگاه می‌توان به آواز دشتی، ابوعطا، افشاری و بیات ترک اشاره نمود.
دستگاه شور دارای گوشه‌های مختلفی است. در مجموع می‌توان 50 گوشه برای شور درنظر گرفت که مشهورترین آنها شامل 13 مورد است که عبارتند از: درآمد، کرشمه، رهاب، ملانازی، بزرگ، شهناز، نسلمک و زیرکش، خارا، گریلی، صفا، قجر، رضوی و قرچه.
ویژگی‌های دستگاه شور
دستگاه شور چیست؟ شور یکی از ساده‌ترین و درعین‌حال پرکاربردترین دستگاه‌های موسیقی ایرانی است. این دستگاه ویژگی‌های منحصربه‌فردی نسبت به ۶ دستگاه دیگر دارد. این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:
- شور دارای گامی مخصوص است که شباهتی به مینور و ماژور ندارد.
- نغمه‌ها و ملودی‌های شور به شکل سریع و پرانرژی اجرا می‌شوند.
- شور از تحریرهای خاصی برخوردار است.
- دستگاه شور فواصل دانگی مساوی ندارد.
- شور پایین‌رونده است و در اجرای آن حالت صعودی خاصی احساس نمی‌شود.
- امکان پرده گردانی در شور به‌سادگی فراهم می‌شود.
- دستگاه شور گوشه‌های بیشتری نسبت به سایر دستگاه‌ها دارد.
