سیقی
سازهای کوبه‌ای یا ضربی، از طریق ضربه‌زدن یا مالش صدا تولید می‌کنند. این سازها به لحاظ جنس، اندازه، شیوه نواختن و کاربرد، تنوع بسیار زیادی دارند. اغلب سازهای کوبه‌ای را برای نگه‌داشتن ریتم در اجراها بکار می‌برند. زیرا این سازها از صدای بم‌تری برخوردار هستند و در کنار سازهایی با صدای زیر، ترکیب بی‌نظیری ایجاد می‌کنند. در ادامه این مطلب از دادآفرین قصد داریم به معرفی انواع سازهای کوبه‌ای بپردازیم.
ساز کوبه‌ای یا ضربی چیست؟
ساز کوبه‌ای یا ضربی، به سازی گفته می‌شود که با ضربه‌زدن بر روی آن صدا تولید می‌کند. این ضربه می‌تواند با دست، چوب، یا هر وسیله‌ی دیگری انجام شود. متریال به‌کاررفته در ساخت این سازها می‌تواند چوب، فلز، پلاستیک، سفال و پوست حیوانات یا ترکیبی از این مواد باشند. سازهای کوبه‌ای نقش مهمی در تعیین ریتم و ضرب‌آهنگ موسیقی دارند. این سازها از نظر کوک به دودسته زیر تقسیم می‌شوند:
- سازهای کوبه‌ای با کوک معین: این نوع از سازها قابلیت کوک‌شدن دارند و دارای نت‌های مختلفی هستند. مانند هنگ درام
- سازهای کوبه‌ای با کوک نامعین: این سازها قابل کوک‌کردن نیستند؛ مانند دف، طبل، دایره
معرفی انواع سازهای کوبه‌ای یا ضربی
در دنیا انواع مختلفی از سازهای کوبه‌ای وجود دارند برخی از آنها تنها در موسیقی‌های محلی مورد استفاده قرار می‌گیرند و برخی دیگر در سبک‌های مختلف موسیقی بکار برده می‌شوند. سازهای کوبه‌ای را می‌توان به روش‌های مختلفی مانند جنس، شیوه نواختن یا نوع کاربرد دسته‌بندی نمود. در ادامه این مطلب این سازها را باتوجه به جنس آنها طبقه‌بندی خواهیم نمود:
سازهای کوبه‌ای با پوست
- دف: یکی از قدیمی‌ترین سازهای کوبه‌ای ایرانی است که دارای کوک نامعین می‌باشد. دف معمولاً از چوب یا فلز و پوستی کشیده شده روی آن ساخته می‌شود. این ساز در بسیاری از فرهنگ‌ها و موسیقی‌های آیینی و مذهبی به‌صورت تک‌نوازی یا گروه نوازی استفاده می‌شود.
- تمبک یا تنبک: این ساز کوبه‌ای ایرانی دارای کوک نامعین می‌باشد. تنبک دارای بدنه‌ای سفالی و پوستی کشیده شده بر روی آن است و با انگشتان و کف دست نواخته می‌شود. از این ساز برای نگه‌داشتن ضرب و ریتم در اجراها استفاده می‌شود.
- دایره زنبور: یکی از انواع سازهای کوبه‌ای، دایره زنبور است. این ساز دارای بدنه‌ای از جنس چوب و پوستی در مرکز خود است. دایره‌زنگی صدایی زنگ‌دار و تیز دارد.
- دایره: اندازه این ساز کوبه‌ای کوچک‌تر از دف است و صدایی ظریف‌تر از آن دارد و اغلب در موسیقی‌های محلی استفاده می‌شود. دایره دارای بدنه‌ای چوبی و پوستی نازک است.
- طبل: طبل یک ساز کوبه‌ای با بدنه‌ای توخالی است که با ضربه‌زدن به پوست آن، صدا تولید می‌کند. این ساز در اندازه‌ها، شکل‌ها و جنس‌های مختلف وجود دارد، از طبل‌های کوچک و دستی تا طبل‌های بزرگ و باشکوه که در رژه‌ها و گروه‌های موسیقی استفاده می‌شوند.
آلات موسیقی کوبه‌ای فلزی
- زنبورک: این ساز کوبه‌ای که به شکل یک دیسک از جنس فلز ساخته شده است، با ضربه‌زدن صدایی زنگ مانند تولید می‌کند. صدای این ساز معمولاً زیر و تیز است و در بسیاری از سبک‌های موسیقی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- زنگوله‌ها: این ساز معمولاً از جنس برنج، فولاد یا آلیاژها ساخته می‌شود. زنگوله‌ها انواع مختلفی همچون دستی، تخت، آویزان و… دارند که با ضربه‌زدن صدا تولید می‌کنند. این ساز در موسیقی کلاسیک و برای رقص در برخی مراسم و جشن‌ها کاربرد دارد.
- سنج: این ساز کوبه‌ای از دو صفحه مدار شکل زاویه‌دار تشکیل شده است که با ضربه‌زدن به هم یا با ضربه‌زدن به آنها صدا تولید می‌شود. سنج‌ها از فلز ساخته شده‌اند و صدای بلند و تیزی دارند. از این ساز برای تأکید بر ریتم‌ها و ایجاد شور و هیجان در گروه‌های موسیقی استفاده می‌شوند.
سازهای کوبه‌ای چوبی
- کاخن: این ساز به شکل یک جعبه چوبی مکعبی شکل توخالی است و نوازنده به‌وسیله دست یا ابزارهایی مانند چوبک به سطح جلویی آن ضربه وارد می‌کند. صدای کاخن معمولاً بم و پرقدرت است و از آن به‌عنوان ریتم پایه در گروه‌های موسیقی استفاده می‌شود.
- بانگو: از انواع سازهای کوبه‌ای آفریقایی می توان به بانگو اشاره نمود. این ساز متشکل از یک جفت طبل با اندازه‌های متفاوت و از جنس چوب یا فلز است که به یکدیگر متصل شده‌اند. هر کاسه دارای سطحی از پوست گاو می‌باشد و نوازنده با استفاده از انگشتان یا کف دست به آن ضربه می‌زند. این ساز صدایی زنده و ریتمیک تولید می‌کند که باعث ایجاد حس شادی و انرژی در موسیقی می‌شود.
