سازهای سنتور و قانون، هر دو از جمله سازهای زهی‌ـ‌ضربه‌ای و زهی‌ـ‌مضرابی در موسیقی شرقی هستند که شباهت‌هایی ظاهری و تفاوت های کاربردی با یکدیگر دارند. این دو ساز اگر چه از جعبه ذوزنقه ای شکل تشکیل شده اند اما هر کدام ویژگی های خاص خودشان را دارند. هدف از این مقاله بررسی تفاوت سنتور و قانون و شناخت دقیق‌تری از جایگاه و ویژگی‌های هر یک در موسیقی ایرانی و منطقه‌ای است. پس با دادآفرین همراه باشید.
تفاوت سنتور و قانون در موسیقی ایرانی
سنتور و قانون جزو اصلی ترین سازها در موسیقی شرقی می باشند این دو ساز از لحاظ شکل ظاهری شباهت هایی با هم دارند اما در ساختار، نحوه اجرا، ریشه تاریخی و کاربردهای موسیقایی تفاوت‌های قابل توجهی میان آن‌ها وجود دارد. شناخت دقیق این دو ساز به هنرجویان و علاقه‌مندان موسیقی کمک می‌کند تا بر اساس سلیقه، سبک مورد نظر، و اهداف آموزشی یا حرفه‌ای خود، انتخاب مناسبی داشته باشند. برخی از مهمترین تفاوت های سنتور و قانون عبارتند از:
ساختار و شکل ظاهری
سنتور و قانون هر دو از جعبه‌ای چوبی با سطح صاف و شیب‌دار ساخته شده‌اند که سیم‌هایی بر روی آن‌ها کشیده شده است. اما تفاوت‌های ظاهری‌شان قابل توجه است. سنتور دارای بدنه‌ای ذوزنقه‌ای شکل است که معمولاً از چوب گردو ساخته می‌شود. سیم‌ها به صورت گروهی و افقی روی بدنه کشیده می‌شوند و هر دسته شامل ۴ سیم هم‌صداست که به گوشی‌هایی در سمت راست متصل هستند.
در مقابل، قانون بدنه‌ای بزرگ‌تر و مثلثی‌تر دارد و سیم‌های آن به صورت زوج (دو سیم برای هر نت) یا سه‌تایی کشیده شده‌اند. همچنین، روی ساز قانون «گوشی‌های تنظیم کوک لحظه‌ای» یا «کلیدهای فلزی» کوچکی به نام رُبع‌پرده‌ها نصب شده که نوازنده می‌تواند در حین اجرا کوک برخی سیم‌ها را کمی بالا یا پایین ببرد.
تعداد سیم و دامنه صوتی
سنتور معمولاً دارای ۷۲ الی ۹۰ سیم است که در گروه‌های چهارتایی قرار دارند و اغلب در محدوده‌ی سه اکتاو کوک می‌شوند. در سنتورهای کروماتیک، می‌توان تمام نت‌های نیم‌پرده را اجرا کرد.قانون نیز دارای حدود ۸۰ تا ۱۰۰ سیم است، اما این سیم‌ها به صورت زوج یا سه‌تایی کوک می‌شوند.
تفاوت سنتور و قانون در دامنه صوتی آنهاست. دامنه صوتی قانون کمی گسترده‌تر از سنتور است و به کمک کلیدهای تغییر کوک، می‌توان در حین اجرا به راحتی بین گام‌ها و مقام‌های مختلف جابه‌جا شد.
نحوه‌ی نواختن
یکی از تفاوت‌های مهم میان این دو ساز، نحوه‌ی نواختن آنهاست. سنتور با دو مضراب نازک چوبی نواخته می‌شود. این مضراب‌ها آزادانه در دست گرفته می‌شوند و نوازنده با ضربه زدن روی سیم‌ها، صدا تولید می‌کند. حرکت مضراب‌ها در سنتور بسیار سریع و انعطاف‌پذیر است و تکنیک‌های متنوعی مانند ریز، چهارمضراب و ملودی‌های روان با آن قابل اجراست.
در حالی که قانون با انگشتان دست که اغلب با نیش‌انگشتی‌هایی از جنس فلز یا شاخ پوشانده شده‌اند، نواخته می‌شود. نوازنده با انگشتان دو دست به سیم‌ها ضربه می‌زند یا آن‌ها را می‌کشد. به همین دلیل، صدای قانون کنترل‌شده‌تر و شفاف‌تر است و برای اجرای ملودی‌های دقیق، به‌ویژه در موسیقی عربی و ترکی کاربرد فراوانی است.
ریشه تاریخی و جغرافیایی
سنتور سابقه‌ای کهن در ایران دارد و در اسناد تاریخی و نقاشی‌های دوره صفوی دیده می‌شود. این ساز یکی از نمادهای موسیقی کلاسیک ایرانی است و در فرم‌های مختلف از جمله سنتور نقره‌ای، سنتور کروماتیک، سنتور باس و سنتور لاکوک وجود دارد. قانون نیز سازی کهن است، اما بیشتر با موسیقی عربی، ترکی، و کردی شناخته می‌شود. البته در برخی مناطق ایران، به‌ویژه در موسیقی کردی، ساز قانون کاربرد زیادی دارد، اما این ساز در موسیقی سنتی کلاسیک ایرانی حضور پررنگی مانند سنتور ندارد.
صدادهی و نقش در گروه‌نوازی
سنتور صدایی شفاف، درخشان و پرطنین دارد و اغلب در نقش ملودیک و گاهی همراه‌کننده در گروه‌های موسیقی سنتی به کار می‌رود. صدای آن به دلیل کوک خاص و تکنیک نواختن، دارای پیچیدگی‌هایی است. تفاوت سنتور و قانون در میزان صدادهی چیست؟
قانون صدایی شفاف‌تر، صاف‌تر و کم طنین دارد که آن را برای اجرای ملودی‌های دقیق و سریع مناسب می‌سازد. در ارکسترهای موسیقی عربی، ترکی و گاهی ایرانی، قانون بیشتر نقش پایه ملودیک و گاهی هارمونیک را ایفا می‌کند.
نتیجه‌گیری
با وجود شباهت‌های ظاهری، سنتور و قانون دو ساز کاملاً متمایز از هم‌اند که هر یک جایگاه خاصی در موسیقی منطقه‌ای و کلاسیک دارند. سنتور نماینده اصیل موسیقی ایرانی با تکنیک‌ها و ظرایف خاص خود است، در حالی که قانون پلی میان فرهنگ‌های مختلف خاورمیانه‌ای به‌شمار می‌رود و به دلیل انعطاف در کوک و تکنیک اجرا، در بسیاری از سبک‌ها کاربرد دارد. برای آشنایی بیشتر با سنتور مقاله رایج ترین سبک های سنتور نوازی را مطالعه کنید.
