موسیقی در فرهنگ ایرانی قدمتی دیرینه دارد. انواع سازهای اصیل ایرانی به دو بخش کلی سازهای موسیقی نواحی و دستگاهی تقسیم می‌شوند. هر کدام از این آلات موسیقی دارای اصالت هستند و طرف‌داران زیادی دارند. در این مقاله از آموزشگاه موسیقی دادآفرین قصد داریم برخی از محبوب‌ترین سازهای سنتی این سرزمین را خدمتتان معرفی کنیم.
تاریخچه موسیقی در ایران
در دوره‌های مختلف سازهای متنوعی در ایران ظهور کرده‌اند. طبق پژوهش‌های به‌عمل‌آمده سازهای بادی جزو سازهای اولیه‌ای بودند که بشر آنها را شناخت است. سپس آلات موسیقی کوبه‌ای و بعد از آن سازهای زهی به وجود آمدند. سازهایی مانند تنبک و سه‌تار در دوران باستان در مراسم ملی، مذهبی و جشن‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفتند و با ظهور اسلام نی و رباب وارد ایران شد. سپس در دوره سلجوقیان تار و سنتور به سازهای دیگر افزوده شد. این دوره عصر طلایی موسیقی در ایران است.
با روی کار آمدن صفویان کاربرد سازهای کمانچه، سنتور به شکلی فراوانی رواج پیدا کرد و در دوره قاجاریه سازهای اروپایی مانند پیانو و ویولن با سازهای ایرانی ترکیب شدند. در زمان پهلوی نیز سبک‌های موسیقی مختلف در کنار موسیقی سنتی ایران رشد کردند. در حال حاضر با پیشرفت فناوری، موسیقی در ایران تنوع زیادی پیدا کرده است.
معرفی انواع سازهای اصیل ایرانی
سازهای اصیل ایرانی بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ موسیقیایی این سرزمین هستند. این سازها در سبک‌های مختلفی همچون موسیقی محلی، سنتی و عرفانی مورداستفاده قرار می‌گیرند. برخی از مهم‌ترین سازهای اصیل ایرانی عبارت‌اند از:
انواع سازهای زهی
- تار: ساز زهی که از شش سیم فلزی تشکیل شده و با مضراب نواخته می‌شود. سیم اول و دوم تار با هم و سیم سوم و چهارم با یکدیگر کوک می‌شوند. سیم پنجم هم‌صدا با سیم 1 و 2 می‌باشد و سیم ششم یک اکتاو بم‌تر از سیم‌های اول و دوم کوک می‌شود.
- سه‌تار: این ساز شباهت زیادی به تار دارد؛ اما تعداد سیم‌های آن 4 عدد و دارای ضخامت‌های متفاوت است و با ناخن انگشتان نواخته می شود. پهنای صدای سه تار نزدیک به 3 اکتاو است و نت موسیقی آن با کلید سل خط دوم شروع می‌شود. سه تار یکی از انواع سازهای اصیل ایرانی است.
- کمانچه: سازی با کاسه کره‌ای شکل توخالی که پوستی بر روی آن کشیده شده است. این ساز چوبی با آرشه نواخته می‌شود و وسعت صدای آن بیش از 4 اکتاو است.
- عود یا بربط: عود از یک‌کاسه شبیه قطره آب و یک دسته‌کوتاه از چوب و استخوان ساخته شده است. سیم‌های عود ضخیم و صدای آن بم می‌باشد و با مضراب نواخته می‌شود. بربط نزدیک به دو اکتاو وسعت صدا دارد.
معرفی سازهای بادی
- نی: این ساز بادی از گیاه نی ساخته می‌شود و طول آن در حدود هفت‌بند می‌باشد به همین دلیل به آن نی هفت‌بند می‌گویند. نوازنده از طریق دهانه آن هوا را وارد می‌کند و با انگشت گذاری روی سوراخ‌های ساز و تغییر فشار هوا، صداهای متفاوتی تولید می‌کند.
- سرنا: این ساز خوش‌صدا شبیه شیپور می‌باشد و یکی از سازهای مقامی، محلی و بومی ایرانی است. سرنا از چوب ساخته می‌شود و از هفت‌سوراخ انگشتی و دو سوراخ دهنی تشکیل شده است.
انواع سازهای کوبه‌ای
- تمبک یا ضرب: سازی به شکل جام با بدنه چوبی است که پوستی بر روی دهانه آن کشیده شده و با دست نواخته می‌شود.
- دف: ساز دایره‌ای‌شکل که از پوست، چوب، فلز ساخته شده و دهانه آن حدود 60 سانتی متر می‌باشد. حلقه‌های فلزی در طول جداره‌های داخلی دف در فاصله‌های معینی تعبیه شده اند.
سازهای سنتی
- قانون: این ساز از یک جعبه ذوزنقه‌ای شکل با 72 عدد سیم تشکیل شده است. قانون شبیه چنگ می‌باشد و نوازنده با استفاده از دو مضراب که درانگشتان دست خود قرار می‌دهد آن را می‌نوازد.
- سنتور: این ساز به شکل ذوزنقه متساوی‌الساقین طراحی شده و از فلز و چوب ساخته می‌شود. سنتور به‌وسیله دو مضراب چوبی نواخته می‌شود. روی سنتور 72 سیم قرار دارد و به طور معمول یک نت بیشتر از سه اکتاو وسعت دارد.
سخن آخر
یادگیری انواع سازهای اصیل ایرانی برای افرادی که علاقه‌مند به موسیقی سنتی هستند بسیار لذت‌بخش بوده و یک تجربه ارزشمند محسوب می‌شود. اگر به موسیقی کشورمان توجه دارید، یادگیری یکی از سازهای ایرانی نقطه شروع بی‌نظیری برای شما خواهد بود. برای این منظور می‌توانید به آموزشگاه دادآفرین در شرق تهران مراجعه کنید.
